112# مقاله ها و مقوله ها-۲

نيلوفر بيضايي

تآترمستند همانگونه كه از نامش پيداست، با تكيه بر اسناد، مدارك، گزارش‌ها و خلاصه تمامي اطلاعات موجود در مورد يك واقعه به بازسازي صحنه‌يي آن مي‌پردازد.

مي‌دانيم كه "سند" براي اثبات يك واقعيت به‌كارمي‌رود. درعين‌حال مي‌توان آن را براي نشان‌دادنِ غيرواقعي بودن يك ادعا نيز به‌كاربرد. سند و استدلال به قصد اثبات يك واقعيت در يك ارتباط تنگاتنگ با يكديگر قراردارند. از آنجا كه آنچه در تآتر مستند بازسازي مي‌شود، بر اساس اسناد واقعا موجود شكل گرفته است، هدفِ اين تآتر همانا كمك به تقويتِ قدرتِ استدلال و تكيه بر منطقِ فكري است. پس، پيش‌شرطِ پرداختن به اين نوع از تآتر تواناييِ استفاده از تعقل، قدرت تحليل و تسلط بر منطق سقراطي است. به‌عبارت‌ديگر تآتر مستند، آنگونه كه "پتر وايس"(1982-1916)، يكي از پيشگامان اين تآتر آن را تعريف‌مي‌كند، تآتري است كه پيش از هر چيز به سنديتِ يك موضوع مي‌پردازد، تآترِ گزارش دهنده است. در اين نوع از تآتر اسناد موجود، بدون كوچكترين تغييري در محتوا و تنها با پرداخت در فرم، بر صحنه بازسازي مي‌شوند. اما ازآنجاكه هنر اصولا ريشه در اين واقعيت دارد، در هر اثر هنري جزيياتِ واقعيت و جزيياتِ تخيل با يكديگر درمي‌آميزند، يعني با يكديگر در يك رابطه‌ي ديالكتيكي قراردارند. به همين دليل نقش نويسنده‌ي تآتر مستند چندان تفاوتي با نقش نويسنده‌ي يك درام داستاني ندارد. چرا كه هر دو درك شخصي خود را از واقعيت اجتماعي موجود به نمايش مي‌گذارند. منتها هر يك با ابزار هنري خاص خود.

اصغر نصرتي

اميرحسين آريانپور روز نهم مرداد 1380 در سن77 سالگي در زادگاه خويش، تهران، در گذشت. امروزه هر ايراني كه به نحوي با عرصه‌ي پژوهش، هنر و آموزش آشنايي و يا سروكاري داشته باشد، نام اميرحسين آريانپور را مي‌شناسد. شيوه‌ي تدريس وي سال‌ها زبانزد محيط آموزشي ايران بود. در كلاس‌هاي او نه‌تنها دانشجويان خودش شركت مي‌كردند بلكه مشتاقان بسياري نيز بودند كه از تدريس شيوا و دلنشين او بهره مي‌جستند. كمتر كسي در ايران توانست در مقام تدريس به محبوبيت و مقبوليت وي برسد. گرچه تعداد كتاب‌هاي آريانپور كمتر از شمار انگشتان است، اما اهميت تك‌تك آن‌ها، به ويژه در آن دوره، بر هيچ‌كتاب‌خواني پوشيده نيست. منزه‌گرايي در گفتار و نوشتار از يك‌سو بر شهرت وي افزود و از سوي ديگر دردسرهاي بسيار برايش پيش آورد. با همه‌ي فشارهاي مختلفي كه هر دو نظامِ شاهنشاهي و مذهبي بر او روا مي‌داشتند، به‌سان بزرگان خاندانش هرگز تسليم نشد و مانند پدربزرگش ياغي ماند. از اين رو بارها از دانشكده‌هاي مختلف اخراجش كردند يا از دانشكده‌يي به دانشكده‌ي ديگرش فرستادندش و عاقبت به دانشكده‌ي الاهيات تبعيدش كردند تا شايد اين «كهنه كمونيست» در جَو شديد آن دانشكده و تحريكات و شكنجه‌هاي روحي وقتِ و بي‌وقتِ امثال مفتح و برخي طلبه‌ها از مشغله‌هاي فكري و بياني خويش دست بردارد! اما آنجا هم چنين نشد و باز آريانپور در ميان دانشجويان درخشيد. همين محبوبيت بود كه وي را بعد از انقلاب نيز دچار دشواري‌هاي بيشتري ساخت. بعد از انقلاب نه تنها او را مانند بسياري خانه‌نشين كردند، بلكه زندگيِ عادي وي را نيز با فشار و آزار دايمي، مختل ساختند. مرتضي مطهري يكي از شاكيان شخصي (!) وي بود. چرا كه او را بذرافشان اصلي انديشه‌هاي چپ در ايران مي‌دانست!