نگاهی به نمایش "تنفر نخواهم ورزید"!

اصغر نصرتی (چهره)

  
بازیگر: محمدعلی بهبودی 
نویسنده: عزالدین ابولعیش 
کارگردان: ارنست کونارک 
دراماتوگ: سیلویا آرم بروستر 
محل نمایش: خانه تاتر/ اشتوتگارت 

یک: مقدمه 
در سوگ فلسطین، سرزمینی که به ناحق اشغال شد و سرنوشت دردناک کنونی را یافت، سخن بسیار گفته اند؛ چه آنها که دستی از دور بر آتش داشتند و چه آنها که به حکم سیاست روز حکایت فلسطین سر دادند و بهره ی خویش بردند. و چه بسا آنها که به عنوان مردمان این دیار نفرین شده در آتش بپا شده، سوختند و دم فرو بستند و یا چه آنها که گه گاه سرود مقاومت سردادند! اما جای تاسف همواره از آنهایی بود که فرصت جویانه و یا عافیت و منفعت طلبانه این خلق درمانده را یا به توهین یا به بازی خطرناک خویش کشیدند. باز تاسف انگیز تر اینکه در حوادث اخیر سال ٢٠١٤ برخی از هموطنان ما به دلیل مخالفت با رژیم حاکم بر ایران، انتقام از مردم فلسطین گرفتند و چند مدتی بر موج مد زمانه سوار و با گره زدن سرنوشت این خلق با گروهی همچون حماس، دشمنی با حق مسلم فلسطین کردند. و فراموش کردن تاریخ ستم بر فلسطین بس دیرپاتر از حضور حماس و جمهوری اسلامی ست! در این میان جنایت اسرائیل از منظر تروریسم حماس توجیه شد! بوق و شیپور سطحی نگری و بخشش و تعامل تبلیغ گشت و در عین حال کارهای غیرانسانی اسرائیل کم رنگ و تروریسم حماس و حمایت جمهوری اسلامی آگاهانه چنان قامت بلند گرفت که انگار فلسطین و اسرائیل بعد از برپایی جمهوری اسلامی شکل گرفته اند و باز فراموش شد که حمایت حکومتی از گروهی یا کشوری ارتباط مستقیم با منافع و حقوق طبیعی آن خلق ندارد و انکارش هم امری غیر انسانی ست! 
اما داستان دکتر عزالدین ابولعیش از سرنوشت خلق فلسطینی که خودش نیز یکی از آنهاست، گرچه حکایتی دردناک و رنج آور است، اما در نتیجه گیری بسیار متفاوت. او برخلاف رسم زمانه به فکر فرصت طلبی و از همه مهمتر انتقام و باز مهمتر، افزودن آتش کینه و دشمنی نیست! او دنبال تعامل و تعقل است. خرد را معیار قضاوت و گفتگو را وسیله ی خود میداند. اما هدف به قوت خود همچنان باقی ست؛ خروج اسرائیل از سرزمینهای اشغالی و تثبیت صلح و احیائ زندگی انسانی در آنجا. 

دو: آشنایی با کتاب " تنفر نخواهم ورزید" 
نمایش "تنفر نخواهم ورزید" (Ich werde nicht hassen ) براساس کتابی از زبان انگلیسی ( i shell not hate ) در باره زندگی نامه حقیقی یک دکتر فلسطینی ست: دکتر عزالدین ابولعیش متخصص زنان، نخستین پزشک مردمان غزه محسوب می شود. وی پس از سالها تلاش و تحصیل در قاهره، دوره های تخصصی در انگلیس و آمریکا و باز بازگشت به غزه و کار در بیمارستانهای اسرائیل ، بعد از عمری تحمل رنج و توهین، جنگ و کشتار اسرائیلی ها، مجبور به ترک غزه می شود و عاقبت راهی کشور کانادا. این مهاجرت اما پس از قتل سه دختر و یک برادر زاده توسط بمباران اسرائیلی ها، مرگ همسر و دربدری برادر و هزاران توهین و ستم در سرزمین غزه برایش اجبار می شود. با مهاجرت به کانادا ابتدا میخواهد فقط باقی فرزندان خویش را از بمبارانهای ارتش اسرائیل در امان دارد و سقفی بر سر فرزندان خویش و غذائی بر سفره ی خانه مهیا سازد. اما با نوشتن زندگی نامه ی خویش پیامی را به گوش جهانیان میرساند که متاسفانه تا همین امروز گوش شنوایی از مجریان سیاست نیافته است. و یا کسی آن را جدی نگرفته! پیام کوتاه اما غنی و جاودانی است: آموزش و گفتگو! آموزش برای آنکه راه مبارزه آگاهانه و بر منطق استوار باشد و گفتگو تا تمایزها و تفاوتها با توافق و انعطاف رخ دهد. بی شک این این پیام در حال حاضر آرزویی بیش نیست و از واقعیت سیاست اسرائیل و موقعیت فلسطین بس دور است، اما بسیاری از بدیهیات امروز نیز زمانی آرزویی بیش نبودند! از همین رو در این کتاب تنها به حکایت رنج انسانی بسنده نشده، بلکه از هر دو سوی برپا دارندگان این جنگ خانمان سوز میخواهد که خرد و گفتگو را ابزار کار و قضاوت قرار دهند. دکتر عزالدین ابولعیش با همه ی رنج ها و ستم های اسرائیلی ها نه قصد انتقام دارد و نه تنفر آنها را در دل خویش انباشته است. او تنها همه را دعوت به گفتگو میکند و اسلحه ی خطرناک وی هم فقط و فقط آموختن و آموزاندن است. 

سه: نمایش 
صحنه خالی ست. وسائل آن نیز تا حد ممکن اندک، اما همین اندک وسائل در طول نمایش تأثیر گذار میشوند؛ یک بقچه ی سفید در میانه ی صحنه، تریبون سخنرانی در چپ و تخته سیاهی (سبز) در عمق صحنه دیده میشوند. دیوارهای صحنه سیاه و لخت است و بیش از نیمی از سالن را تماشاگران پرکرده و بی صبرانه منتظر شروع نمایش هستند. قرار است این صحنه بزرگ و لخت را بازیگر نمایش ٩٠ دقیقه با حجم بازی و نفس گرم خویش پر کند و حرارت بخشد! 
دکتر عزالدین ابولعیش از سمت چپ و عمق صحنه ظاهر می شود و نمایش با یک جمله و پرسش عالمانه آغاز و مغز تماشاگر را مشغول می دارد. نخستین ضربه کاری و تعمق برانگیز است؛ 
دخترکی در کنار دریا با تلاش بی وقفه ستاره های دریائی را که به خشکی پرتاب شده اند، دوباره به آب میسپارد. مرد شاهد معنای این تلاش بی ثمر را نمی فهمد و نمیداند با نجات این یا آن ستاره دریائی، چه تأثیر عمیق و همگانی بر سرنوشت این همه ستاره دریائی خواهد داشت؟! پاسخ دخترک رسا و روشنگر است: 
"به حال همه ی ستاره های دریائی بیرون از افتاده خیر، اما به حال این یکی که من الان نجاتش میدهم، تأثیری جانبخش خواهد داشت. اینگونه دخترک یک ستاره دریائی دیگر را نجات میدهد و نمایش ما را با سخنرانی دکتر عزالدین ابولعیش به عمق سرنوشت دردناک و سخت غم انگیز وی فرو میبرد. 
صحنه بر اساس ضرورتهای نمایشی و به کمک اندک وسائل آن، گذشت زمان و تغییر مکان را به خوبی نشان میدهد. بازی نمایشی که با یک سخنرانی در داشنگاهی آغاز شده، آرام آرام ما را به سالهای دور و به سالهای أولیه آوارگی در غزه میبرد. گاهی سال ١٩٥٥ است و تولد عزالدین را در خانواده ی پر جمعیت و در "خانه ای" بس کوچک را نشان میدهد، گاهی عزالدین را در هفت سالگی تصویر می کند که تازه به بازار کار وارد شده است. در صحنه ای دیگر عزالدین پایش به مدرسه باز شده و در مسابقه قراعت قران برنده. عزالدین برای خانواده یهودی های کار می کند، راهی دانشگاه قاهره می شود و عاقبت به عنوان پزشک در بیمارستان اسرائیلی مشغول کار می شود. همه ی این در همین تنیده گی های دیروز و امروز و گذر از دالان های مختلف حس و کلام، به عهده بازی محمدعلی بهبودی است. 
زندگی دکتر با همه ی امید و موفقیتش آنی از رنج توهین خودی ها و "بیگانه" ها عاری نیست. شماری از خودی ها او را به جرم اینکه در بیمارستان اسرائیلی ها کار می کند، خائن می دانند، شماری یهودی او را شایسته پزشک بودن نمی دانند. چرا که او عرب است. او برای عبور هر روزه اش از آن سوی مرز به این سوی غزه، به قول خودش این زندان بزرگ، در هر ایستگاه بازررسی باید کلی انتظار و توهین را تحمل کند. در یکی از همین انتظارها و توهینها ست که دیر بر بستر همسر در حال مرگش میرسد و "نادیا" را برای همیشه از دست می دهد. در مقابل چشمان دکتر سه دختر و یک برادر زاده را بمب های اسرائیل ی می کشند. اما هیچکدام از این فجایع و رنجهای فوق نمی توانند درخت تنفر را در دل وی بارور کنند. چرا که او با خود عهد کرده تنها به وسیله آموزش و گفتگو به جنگ ستم رود و دیگر هرگز تنفر نورزد. 

چهار: عوامل نمایش 
١- بازی 
محمدعلی بهبودی ٩٠ دقیقه بر روی صحنه حضوری جاندار دارد. او که چندان بی شباهت به دکتر ابولعیش نیست، با انتخاب دقیق کارگردان به رنج و زندگی عزالدین جانی دوباره می بخشد تا مزه ی گس ستم دربدری را به تماشاگر دور از حادثه بچشاند. بسیار سخت است که در جلد شخصیتی بروی که حاصل فانتزی نیست. فانتزی میتواند یک برداشت شخصی باشد، اما بیوگرافی کسی بر روی صحنه میتواند به سطح تقلید و ادا در آوردن تنزل کند. گریه های پنهان، فشار بر عصبها و مقاومت در مقابل لحظه های عاطفی و غم انگیز و همه آنها را به سینه سپردن، ولی در عین حال تصویر جانداری از رنج انسان دربدر غزه آرائه دادن، کار آسانی نیست. 
از صحنه های بسیار زیبایی که بهبودی توانست کل صحنه را با عطر بازی خود پر کند، صحنه ی حکایت "پاک کن"ی ست که از معلم هدیه گرفته و قرار است به مادرش در باره آن و کارکردش توضیح دهد. ورودش به قاهره برای درس و آنهمه شگفتی از رنگ و نور، باز یکی از لحظات درخشان است. انسانی که در غزه نه آب لوله کشی دیده و نه برق، نه کاباره و رنگ. همه چی بوی غم و مرگ گرفته است و بهترین رنگ خاکستری ست، باید که از قاهره این شهر زنده عربی شگفت زده شود. به همان اندازه، اما به مراتب باشکوه تر، بازی لحظه ی مرگ همسرش و استغاثه ی وی بر قرارگاه های بازرسی ست! آدمی با شرافت به زانو درآمده است! مرگ عزیزی در انتظار اجباری و بی توجه ای پلیس مرزی چنان صحنه خوبی ساخته که آه از نهاد تماشاگر برمی خیزد. همسر در بیمارستان جان میدهد و دکتر در پای انتظار! از این وصلت ِ عشق اکنون برای دکتر تنها شالی/روسری (؟) از همسر مانده و نه بیشتر! 
من دلم میخواست بازی بهبودی در صحنه بازگشتش از قاهره ( و شاید انگلیس و آمریکا) همراه نگرانی از احوال خانه و سوغات فراوان یا صحنه ی عروسی هم به همان شکوه و زیبایی ورودش به قاهره می بود. من دلم میخواست که سرعت کلام بعضی از صحنه ها کندتر و جای بازی بیشتری جای آن میگرفت. و باز دلم می خواست که بازی و بازی سازی برخی صحنه ها به قول پتر بروک دارای فضای خالی و امکان هضم بیشتری در اختیار تماشگر میگذاشت. 


٢- دراماتورگی و کارگردانی 
همواره آدابته (تنظیم برای اجرا) کردن یک رمان یا زندگی نامه برای تاتر و فیلم از کارهای دشوار بوده. چرا که درک درست از مضون اثر، کم و کیف بخشهای مهم، از همه مهمتر پرداخت نمایشی از آن با موفقیت انجام نمی گیرد. بخصوص کسانی که با أصل اثر آشنا هستند، وفاداری و پایبندی به غنای اثر را طلب می کنند. در باره زندگی نامه دکتر ابولعیش مشکل دیگری هم بود و آن وفاداری عاطفی وبازگویی رنج هایی بود که امروزه بخشی از وجود و زندگی نویسنده گشته است. بی توجه ای به این امور میتوانست نویسنده را به تقابل با تنظیم نمایشی فوق بکشاند. 
خوشبختانه درک درست از بافت کتاب و بدان جان نمایشی بخشیدن، سبب رضایت نویسنده گشته بود. به طوری که اشک شوق نویسنده در نخستین روز اجرای نمایش نشانه این ادعا ست! 
با وسائل اندک نمایش و کاربرد دقیق این وسائل بخصوص در صحنه ایستگاه بازرسی، صحنه بمباران خانه ی دکتر و تعیین اماکن همسایه در غزه، آنهم همگی به کمک یک تخته سیاه، کاری موفق بود که کارگردان بدان پرداخته بود. 
حالا چرا تخته سیاه!؟ به خاطر شغل تدریس دکتر، ناپایداری این مرزها و معیارهای سیاسی که آنی پاک کردن و دوباره شکل جدیدی جای ترسیم کردن؟! 
از کتابی قطور و زندگی نامه ای پر از کنایه های فرهنگ عربی، از حواشی و زندگی انسان شرقی، نمایشی برای مردم آلمانی زبان، آن هم با داوری ها و پیش داوری های فرهنگی و سیاسیُ آنهم در جو حاضر، کار آسانی نیست. 
تنظیم متنی که مهمترین مسایل زندگی دکتر را باز گوید و در عین حال آنچنان در جزئیات غرق نشود که تماشاگر را خسته کند، دیگر کار دشواری بود که کارگردان و دراماتورگ توانسته بودند در ۹۰ دقیقه نمایش موفقیت خود را نشان دهند. 
نود دقیقه تک گویی در صحنه ای بزرگ با اندک وسائل صحنه، بی آنکه تماشاگر را دچار خستگی کند، بیش از همه مدیون خلاقیت این دو و بازیگر صحنه بود! 

٣- نور و صدا 
برخلاف موسیقی جاندار و شوق آور و تکمیل کننده ی نمایش، از نور نمایش، به خصوص در ابتداء که دکتر را در تاریکی ایستانده، و یا وقت استفاده از تریبون استادی و قراعت قران، عزالدین نور کافی ندارد، چندان رضایت بخش نبود. در حمله تانکها که نور خوبی آرائه شده بود، متاسفانه نمایش از افکت کاملی برخوردار نبود. کاش در اینجا نیز حمله تانکها با صدای مهیبشان صحنه را پر می کردند. صدای نادیا همسر دکتر که از بلندگوها پخش می شد، به لحاظ تنظیم و بیان خیلی رادیویی/ گزارشی و کمتر از خاصیت دیالوگ و حال و هوای یک زوج در گفتگو را برخوردار بود. 

پنج: آشنایی با دست اندرکاران نمایش: 
١- بازیگر 
محمدعلی بهبودی ( که در نزد دوستان به رشید معروف است) متولد سال ١٣٣٥ در ایران است و از سال ١٩٨٤ مقیم آلمان. وی کار نمایش را با تشکیل یک گروه تاتری از ۱۶ سالگی در محل زندگی خویش به طور جدی آغاز کرده و در اوان انقلاب درس بازیگری را در نزد مصطفی اسکویی در تهران آموخته است. در مدت اقامت در آلمان هم ابتدا در شکل گیری و فعالیتهای «گروه تاتر باربد» شرکت فعال داشته و بیش از همه در تاتر ایرانی و به زبان فارسی مشغول بوده است. به راهنمایی یکی از دست اندرکاران تاتر آلمانی با شرکت در یک امتحان بازیگری در کرفلد (آلمان) موفق به اخذ دیپلم آن میشود. 
بهبودی که نزدیک به ١٨ سال به عنوان بازیگر و کارگردان استخدامی در تاتر دولتی شهر اُبرهاوزن (آلمان) فعالیت تأتری داشت، توانسته نمایشهای بسیاری را در آنجا در روی صحنه بازی و یا کارگردانی کند. از نمایشهایی که برای بهبودی شهرت و جایزه همراه داشت، نمایش «پوزه چرمی»، «با کاروان سوخته» و «صندلی ها» را میتوان برشمرد. 
بهبودی همچنین در چندان فیلم و سریال ایفای نقش کرده است که از جمله و آخرین آنها، میتوان از بچه ی خوشبختی ( Glückskind ) و تات اوقت ( =محل عمل / وقوع/ Tatort) نام برد. 

٢- کارگردان 
ارنست کونارک ( Ernst Konarek ) از بازیگران و کارگردانان آلمانی ست که همچو بهبودی نخستین تجربه های جدی تاتری خویش را از تاتر اشتوتگارت شروع کرده و با بازی خود در نمایش "در اعماق" گامی در جهت تثبیت موقعیت بازیگری خود برداشته است. اکنون کونارک به شکل کارگردان آزاد برای خانه ی تاتر کار می کند و در مجاور آن در نمایش و برخی فیلمها به بازیگری مشغول است. اما میان سالهای ١٩٨٨ تا ٢٠١٠ بازیگر استخدامی همین تاتر اشتوتگارت بوده. کونارک کسب تجربه هنری و پیشرفت خود را در درجه نخست مدیون هنرکده ی "ماکس راینهارد سمینار" و حمایت و راهبری پتر سادک، کارگردان مشهور آلمانی، در تاتر بوخوم است به طوری که تا سال ١٩٧٩ بیشترین نقشهای اصلی تاتر بوخوم از آن وی بوده . از آخرین نقشهای ایفا شده توسط وی بازی در دو نمایش معروف "کنتراباس" و "همسر همیشگی" است. 
٣- دراماتوگ 
خانم سیلویا آرم بروستر ( Armbruster ) نویسنده، کارگردان و درماتوگی که چندین سال است با کونارک همراهی و همکاری میکند، فارغ التحصیل ادبیات آلمانی و فلسفه از دانشگاه مونیخ است. وی فعالیت کارگردانی و دستیار و دراماتوگی در تاتر ملی مانهایم، تاتر دولتی اشتوتگارت، تاتر رزیدنس مونیخ و برمن و ... را پشت سر دارد و از جمله با افرادی چون جورج تابوری تجربه کاری دارد. از سال ١٩٩٤ در تاترهای اصلی شهرهایی چون مونیخ، وین، برمن، ماینس ... به کارگردانی مشغول و در سال ٢٠٠٠ برنده جایزه فستیوال تاتر بایرن را از آن خود کرده است. 

٤- محل نمایش 
"خانه تاتر" در اشتوتگارت ( Theaterhaus Stuttgart ) مرکز فعالیتهای هنری، ورزشی و اجتماعی، یکی از مراکز مهم و خلاق هنری در اروپا محسوب می شود. این مرکز که در سال ١٩٨٤ تأسیس شده و در سال ٢٠٠٣ مجهز به چهار سالن نمایش گشته. با ٣٠٠٠٠٠، تماشاگر در سال بیشترین مردمان را در این استان به خود جلب میکند. ، تنها کثرت جمعیت سبب شهرت این تاتر نیست، بلکه تنوع و تجمع هنرمندان از ملل، سلایق و عرصه های مختلف نیز سبب شده تا این تاتر رنگین کمانی بر آسمان 
شهر اشتوتگارت محسوب شود. 

توضیح: 
احتمال قوی میرود که این نمایش امسال در برلین و برخی از شهرهای استان نورد راین وستفالن، از جمله شهر کلن، به روی صحنه برود همچنین در ماه های فوریه و مارس در سالن خانه تاتر که علاقمندان میتوانند به وسیله ی امکانات زیر کسب اطلاع کنند! 
Tel.: 07114020720 
www.theaterhaus.com 

منابع: برشور نمایش و حرف و حدیث دست اندرکاران نمایش!